აკაკი წერეთელი - ნაცარქექია (პოემა)

ზღაპარი

I

შეურცხვეს წვერ-ულვაში!..

ნუღა შერჩეს თავზე თმა!

რისხოს წმინდა გიორგიმ

სამას სამოცდა ხუთმა.

ვინც დაივიწყოს ქვეყნად

განთქმული წინაპარი

და იმის ღირსს სახსოვარს

არ აუნთოს ლამპარი!..

ვისაც მამა-პაპებში

გმირი არა ჰყოლია,

რა კაცია ის კაცი?

და რა ჩემი ტოლია?!.

ჩემი, რომლისაც ძველი

გმირთა გმირი ყოფილა

და ვისიც სწორი იმ დროს

სხვა აღარვინ შობილა.

ვენაცვალე მის სახელს!..

თვითონ წმინდა-გიორგის,

ქრისტე-ღმერთის ბრძანებით,

მოუნათლავს თურმე ის!.

მოუნათლავს და ერთი

ხმალიც უჩუქებია;

მისი მსგავსი მახვილი

სხვას აღარვის რგებია!..

რკინეულს და ფოლადსა

სჭრიდა, როგორც ჩალასა,

და მკლავს მისი მომქნევი

არ ატანდა ძალასა.

ხომ უყურებთ იმ გრძელ-ხმალს,

კედელზე რომ ჰკიდია?

შინ არ გამიჭედია!..

არც სხვისგან მიყიდია!!..

მერგო ჩამომავლობით,

ისე ვით ნატვრის-თვალი!..

ეგ მახვილი „ის არის“

წმინდა გიორგის ხმალი!

დიდებაა ოჯახის,

არა თუ სამკაული!..

არ შეველევი მაინც,

გინდ მომცენ წონა ფული!!

მაგრამ დღეს სხვა დრო დადგა:

გაჰქრა ძველი დროება,

ჩამოვარდა ამ ქვეყანად

მშვიდობა-მეუდროება!..

კაცობრიობა სულ სხვას

დაადგა გზა და კვალსა: .

პატივი აეყარა ,

ძველებურ ფარს და ხმალსა.

დღეს იმათი ადგილი

უჭირავს თოხსა და ბარს!..

იმონებენ ხმელეთს... ზღვას.

ასწორებენ მთა და ბარს!..

მეც მირჩევენ: „თუ გინდა

გაახილო თვალიო,

გადაკეთდეს სახნისად

შენი უქმი ხმალიო!..

არა, მე არა მწამს რა

ახლანდელ ოცნებისა!..

და არცა ვარ გამტეხი

მამა პაპის მცნებისა!!.

აი რაებს ამბობდა

ერთი ნაცარქექია,

ერთ დროს მართლა ვაჟკაცი,

მაგრამ დღეს კი ბექია!..

მოწოლოდა კერასა,

ის იყო მისი ბინა!..

უსაქმურად ჰგორავდა,

სვამდა, სჭამდა, ეძინა.

იხატავდა წასულ-დროს,

იგონებდა წინაპრებს

და მით გულს აყოლებდა

გადასულ სიზმარ-ზღაპრებს!..

II

ცოლი ჰყავდა ჭკვიანი,

მეოჯახე, ერთგული...

ქმრის უსაქციელობით

უსკდებოდა მას გული.

ეუბნებოდა: „კაცო,

რას უზიხარ კერასო?

ჩვენი ყოფა-ცხოვრება

გააქვს ჩხიკვ-ყვავ-ძერასო!..

ოცნების დრო წავიდა.

ადე, გაინძერიო!

მოყვარე გაახარე!..

დააღონე მტერიო!

ურთი საყანე-ღაა

აწ ჩვენი დიდებაო!..

იმასაც წაგვართმევენ..

ვინ მოგვერიდებაო?!

კალო დადგა ხვნა-თესვის,

წადი, უგდე ყურიო,

თუ არ გინდა გაგვიწყდეს

საზრდო, ლუკმა-პურიო!“

ქმარმა უთხრა: „ნუ ჯავრობ

და ტყვილა ნუ წყრებიო!..

ჯერ ადრეა!.. ჩემ საქმეს

კიდევ მოვესწრებიო.

ვინ გაბედავს შეეხოს.

იმ ჩვენ საკუთრებასო?

მე ვიცი და ამ ხმალმა!..

ვაი, მის მოსწრებასო!

უნდოდა შინ დარჩენა!..

ცოლმა აღარ აცალა;

სამუშაოდ გააგდო,

დაატანა მას ძალა!..

საღამოს შინ დაბრუნდა

მხიარული!.. სიცილით...

ამბობს: „ჩვენი საყანე

აკი დაუხნავსთ დილით!..

კიდეც დაუთესიათ!..

აი, ღმერთმა უშველოს,

- ი, ვიღაც მოკეთეა, -

აცოცხლოს!.. ადღეგრძელოს!..

„- რაო? რაო? რას ამბობ?

- ცოლმა შემოუძახა, -

განა შენთვის შრომობენ?!

წაგართმევენ, შე გლახა!!“

„როგორ თუ წამართმევენ?!

ვისა აქვს ეგ უფლება?..

მამაპაპისეულის

დაკარგვა შეიძლება?!..

ვინ სთხოვდა, რომ დათესა?

ვინ სთქვა: დამიხანიო?..

იმან გინდ სთქვას, გინდ არა:

მე ვფლობ დიდი ხანიო!?.

მე რომ სახლში სტუმარი

შემოვუშვა დროებით,

მაშ კარში გამომაგდებს...

იცხოვრებს მყუდროებით?!

აი, მაშინ რა ვუთხრა

ამ ჩემ მამა-პაპის ხმალს!..

ისე დავკეპ პირწმინდად,

გავუერთებ რბილს და ძვალს!!“

კანონიც ვერას მეტყვის!..

ხმასაც ვერ გამცემს ტყვილა!!

სისწორ-სიმართლე ქვეყნად

სუყოველთვის ყოფილა.

ეს სთქვა ნაცარქექიამ

და გულში გაიცინა...

მოსძებნა ისევ კერა,

დაწვა და დაიძინა.

III

მოახლოვდა მკათათვე;

აუჩივლდა ცოლი ქმარს:

„ადე, თვარა, ღმერთმანი,

სიმწრით გადენ ცხვირში ძმარს!

დაგასწრებენ, მომკიან

იმ შავი დღის ყანასო!..

მაშინ მეც თავს მოვიკლავ,

შენც გაგიყრი დანასო!“

იმდენი ეჩიჩინა,

გაახელინა თვალი;

გააგდო, როგორც იქნა!..

გაატანა ნამგალი...

"ღმერთო შენს მადლს!" - იძახის

ძლივს არ შევაგონეო!..

ასე არ მოვქცეოდი,

აღარ იყო ღონეო.

დატრიალდა ოჯახში,

მიალაგა, მოაწყო;

მოამზადა სადილი...

ხმიადი გამოაცხო.

ფიქრობს: „ქმარი მშიერი

დაბრუნდება მალეო,

მოვუმზადებ ყველაფერს,

იმას ვენაცვალეო!“

დაუბრუნდა ქმარი შინ

მოთქმითა და ტირილით:

„ვაი!.. ის ჩვენი ყანა

გადუმკიათ ამ დილით...

პური შინ წაუღიათ...

დაგვდგომია თვალიო!..

ვეღარა გავიგე რა

მისი გზა და კვალიო!..“

ვაი, ამის გამგონეს!

შეუწუხდა ცოლს გული;

ლეჩაქს იხდის, თმას იშლის,

მოსთქვამს გამწარებული:

„ჩემი ქმრის გადამკიდე

ამას მოველოდიო!

დამიტირეთ!.. დამქოლეთ!..

დამადევით ლოდიო!!..

დავრჩენილვართ გლახაკად

ქვეყნის სამოწყალოდო!

ვის რა უნდა შევჩივლოთ?

ჩვენს თავს დავაბრალოთო!!“

არ იქმნა! ჩემს ქმარს დროზე

ვერ რა შევაგონეო!..

აწ შევიბამ ქვას ყელზე,

სხვა აღარ მაქვს ღონეო."

დიდხანს მოთქმით ტიროდა,

გული როცა იჯერა,

მოიწმინდა ცრემლები

და ისევ ქმარს ეძგერა!..

უთხრა: "აბა ახლა კი

ჩამოიღე ეგ ხმალი!..

სხვა გზა არ გაქვს! ეგ არის

ერთად ერთი წამალი.

ვინც ის ყანა მოგვიმკო,

არ დასტოვებს არც თაველს...

მოვა მის წასაღებად

და შენც იმ ჩვენს დამღუპველს

ჩაესაფრე როგორმე,

მტერია თუ მოყვარე,

დაიჭირე, იცოდე

და შეკრული მომგვარე.

თვარა, ვფიცავ ქალობას,

მეც ავიღებ შენზე ხელს!

გაგიმწარებს სიცოცხლეს!

და განანებ ამ სოფელს!

IV

XI

სახლს რომ მიუახლოვდა,

ცოლი დახვდა მტირალი!..

თმა გაშლილი მოსთქვამდა:

"ვაიმე ჩვენი ბრალი!..

ჯოროსანი ვაჭარი

შინ ჩამოგვესახლაო

და ჩვენ ავლა-დიდებას

ის პატრონობს ახლაო!..

ასე ამბობს: "თქვენ ვინ ხართ

მალე აიბარგეთო!..

თქვენ სახლ-კარი ვინ მოგცათ?

ჩქარა დაიკარგეთო!"

ქმარმა უთხრა: ნუ ტირი!..

ვნახოთ, რა იქმნებაო!..

ყოველივე ამ ქვეყნად

არის უფლის ნებაო!..

მოვიდა უთხრა ვაჭარს:

აქ ვინ მოგიყვანაო?

ჩემი ჯორის წამყვანი

შენ არა ხარ განაო?!..

ამ ჩემს სახლ-კარსაც ახლა

შენ ეპატრონებიო?

რად? შენი რა მმართებს,

ღმერთს რას ეუბნებიო?

მე ძმასავით მიგიღე,

ტკბილად, მეგობრულადო,

შენ-კი გაუტანელო,

შინ მიხტები მტრულადო?!

ჯორი შენ გყავს!.. სახლ-კარსაც

მართმევ?.. არ იქნებაო!..

აწ კი კმარა!.. ამდენი

მეყო მოთმინებაო!!

წადი, რომ არ აგვიტყდეს

ერთი ხათაბალაო!..

თვარა ცუდად შეგაქცევ,

თუ ვიხმარე ძალაო."

გაიცინა ვაჭარმა,

უთხრა: რას მიჰქარავო?!

ვინ ხარ! და სად მოსულხარ!..

ხომ არაფერს მპარავო?

მე ეს სახლი და კარი

ჭკუით შევიძინეო!..

შენ რად გინდა, ბრიყვი ხარ,

დაწექ და იძინეო."

შეხტა ნაცარქექია!..

სთქვა: მაშ კარგი, ვნახოთო,

"ვაი, დედავ, მიშველე!"

ვინ ვის დავაძახოთო?!"

დაიყვირა: ხელ-კეტო!

ეცი მაგას ერთიო,

რომ მოაგონდეს ისევ

ჩვენი ქრისტე-ღმერთიო!"

დაბზიალდა ხელ-კეტი,

გაექანა, ეძგერა,

აუცხუნა გვერდები!..

ვაჭარმა დაიჯერა.

აღრიალდა, შეშინდა:

"ვაი! ვაი! ვკვდებიო!

გამიშვი და ღმერთმანი,

ძმურად მოვრიგდებიო!

შემოდი, შენც იცხოვრე,

აღარ დავკეტ კარებსო!..

რა დროს ჩვენი ჩხუბია,

მტერი გაიხარებსო?!

ნაცარქექიამ უთხრა:

"არა! რად ირჯებიო?..

ახლა ჭკუა ვისწავლე

აღარ მოვტყუვდებიო!

მოღალატეს ბუნებით,

არ გქონია პირიო!

შენთან ლხინი არ მინდა

და არც შენი ჭირიო!

საიდანაც მოსულხარ,

იქითვე მიბრძანდიო!..

თან წაიღე ხრიკები,

ეშმაკური ფანდიო!..

რომ მოვსტყუვდე ხელახლა,

ამას ნუღა ელიო!..

არ გაჩერდე ხელ-კეტო!

არ შეუშვა ხელიო!

ჯოხს გააქვს და გამოაქვს!..

ვაჭრის ზურგზე ტრიალობს,

ზურგის კანი აუწვა

ვაჭარს... ყვირის, ღრიალობს:

- დღეიდან აღარ ვიზამ

არაფერს თქვენს საწყენსო!..

არ დავდგები... გამიშვით...

გეფიცებით გამჩენსო!"

მირბის თავის ქვეყნისკენ

ტირილით დ ღრიალით,

ჯოხი მისდევს კვალდაკვალ

სულ ჰაერში ტრიალით.

მისდევს ნაცარქექიაც,

ჯოხს უყვირის "ჰბრიგეო"!!

მე მაგასთან უშენოდ

ვერა გავარიგეო!!"

რომ გადენა, მერე სთქვა:

ეყოფა აწ, კმარაო!.

მადლი გამჩენს მაგისგან,

რომ მე დამიფარაო!..

უთხრა: "ჩემო ხელ-კეტო,

გაჭირვების ტალ-კვესო!

შელოცვილო გრძნეულის,

ხმალზე უძლიერესო!..

ზოგჯერ კარგი მკურნალი

წამლად ხმარობს საწამლავს...

რომ გაჰკურნოს სნეული,

თვით სატკივარს უმალ ჰკლავს.

და შენც სწორედ ამ გვარად,

დღეს გამიხდი საჭირო!..

დღეიდან კი სხვა წამალს

ითხოვს მომავალი დრო.

წაგიღებ შენც ჩემს ხმალთან

ჩამოგკიდებ ამიერ,

როგორც ძეგლს გადასულის!..

დარჩით მრავალ-ჟამიერ!..

გადიწერა პირჯვარი,

შესწირა მადლი უფალს,

დაუბრუნდა მის ოჯახს,

ჩაუკვირდა მომავალს!..

მოყვრებს ეძებს სიფრთხილით,

მტრებს ყველგან ერიდება,

"ვაშა!.. ვაშა!.." იმის ბედს!

და მის გამჩენს დიდება!..